Pchły

PCHŁY Pulicidae
Wielkośd: około 3 – 4 mm
Barwa: Czerwonobrązowa
Drobny owady, bocznie spłaszczone o długich skocznych nogach.
Narządy gębowe typu kłująco – ssącego.
Przebywają w bliskim otoczeniu żywiciela, w budach psów, w norach
gryzoni.
Pchły są pasożytami zewnętrznymi ssaków i ptaków. Odżywiają się
ich krwią. Opisano dotychczas 2000 gatunków pcheł, z których aż
95% pasożytuje na ssakach, a tylko 5% na ptakach.

Niektóre pchły żerują tylko na jednym żywicielu, podczas inne mogą atakowad różnorodne zwierzęta, w tym
te, które przystosowały się do życia w środowiskach zurbanizowanych. Pchła Echidnophaga gallinacea może
posilad się na psach, kotach, królikach i człowieku. Pchła ludzka nie gardzi krwią szczurów, jeleni, lisów i
innych zwierząt, a pchła kocia, Ctenocephalides felis, zasiedla psy, skunksy, wiewiórki, no i oczywiście koty.
Pchła wróbla, Ceratophyllus gallinae dilatus, związała swoje życie z synantropijnymi ptakami, takimi jak
wróble, szpaki, gołębie miejskie. Gdy gniazda są założone w budynkach, pchły przechodzą na ludzi, kąsają i
wywołują bolesną wysypkę na skórze.
Zagrożeniem dla zdrowia i dobrego samopoczucia ludzi są pchły pasożytujące na zwierzętach domowych, z
których przenoszą się na ludzi. Niektórzy są bardzo wrażliwi na ukłucia pcheł, inni na nie reagują słabo lub
na ich skórze nie powstają żadne zmiany.
Na zwierzętach domowych, psach i kotach, żerują dwa gatunki pcheł: pchła psia i pchła kocia. Pchła psia
zwykle zasiedla zdziczałe psy, lisy i wilki; stosunkowo rzadko jest pasożytem zwierząt domowych. Natomiast
pchła kocia nie jest wybrednym pasożytem: atakuje ponad 50 gatunków zwierząt ciepłokrwistych, a wśród
nich: domowe koty, psy, bydło, wiewiórki, mysz domową. Tym gatunkiem są zapchlone mieszkania i domy,
w których trzymane są albo psy, albo koty.
Pchła kocia (Ctenocephalides felis).
Jak wszystkie pchły, pchła kocia nie ma skrzydeł. Jest bocznie spłaszczona, drobna, od długości ciała od 1 do
2 mm. Na każdym segmencie ciała znajdują się odchylone do tyłu szczecinki, które utrzymują pchłę w sierści
ssaka, zapobiegając wypadnięciu jej. Hełmowata głowa i przedtułów pchły są również wyposażone w rząd
grzebyków, które zabezpieczają pasożyta, gdy ssie krew z ciała ofiary. Ma aparat gębowy kłująco-ssący,
którym przebija skórę ssaka, aby pobrad porcję płynu, która stanowi jedyny jej pokarm. Odnóża trzeciej
pary są przystosowane do wykonywania dużych skoków. Mają one nie tylko długie, silnie umięśnione
biodra, ale także w stawach specjalne białko, rezilinę, gromadząc ogromną energię, którą mogą
błyskawicznie uwalniad. Pchła może skoczyd na wysokośd 25 cm, a więc 130-krotną długośd jej ciała. Gdyby
była wielkości człowieka skoczyłaby z łatwością wzwyż 230-240 m, czyli 100 razy wyżej niż człowiek.
Wysokie skoki umożliwiają pchłom zasiedlenie gospodarza, z którego wysysa krew.

Pchła kocia pobiera przy jednym nie przerwanym posiłku porcję krwi, której masa stanowi 18% ciężaru ciała
samicy, a u samca – aż 33%. Wynikiem pobierania tak dużej ilości krwi jest wydalanie licznych kropli
odchodów, które tworzy częściowo strawiona, a nawet niestrawiona krew. Podczas posiłku pchła wydala 8-
10 kropelek, które szybko wysychają na włosach gospodarza. Wyschnięte resztki o barwie ciemnoczerwonej
odchody łatwo odpadają z włosów zwierzęcia i gromadzą się razem z jajami w miejscach, gdzie zwierzę
odpoczywa lub śpi przez dłuższy okres czasu. Powstaje tak “mieszanina soli (jaja pchle) i pieprzu (resztki
odchodów)”.
Skład białek w odchodach pchły mało różni się od składu białek w krwi gospodarza, co świadczy o tym, że
krew jest trawiona w nieznacznym stopniu. Wydaliny są więc bogatym w substancje odżywcze pokarmem, z
którego korzystają jej larwy. W trakcie pobierania krwi i wydalania odchodów samice jednocześnie składają
jaja. Spadają więc one razem z wysuszonymi odchodami. Wylęgłe z tych jaj larwy mają zagwarantowany
dostęp do pożywnego pokarmu, który larwy urozmaicają resztkami organicznymi, zainfekowanymi
grzybami i innymi mikroorganizmami. Jest to więc oryginalny sposób opieki nad potomstwem.
Samice rozpoczynają składanie jaj po dwóch dniach po pierwszym posiłku. Najwięcej jaj składają czwartego
dnia. Codziennie samica pobiera i składa po 14-22 jaj w 3 rzutach. W ciągu życia samica pchły kociej znosi
około 150 jaj, a rekordzistki do 432 jaj. Jaja pcheł są błyszcząco białe, owalne, długości około 1 mm. Jaja są
składane na ciało zwierząt, ale z niego odpadają, gdyż mają gładką powierzchnię. Po 2-4 dniach, w
zależności od temperatury i wilgotności powietrza. Promienie słoneczne, niskie temperatury (<10oC) i niska
wilgotnośd powietrza (<50% w.w.p.) hamują rozwój jaj lub te warunki są dla nich letalne.
Larwy pcheł są beznogie i nie mają też oczu. Ich szaro białe ciało pokrywają rzadkie szczecinki. Larwa, która
opuściła osłonki jajowe, jest bardzo ruchliwa i od razu poszukuje pożywienia i miejsc wilgotnych. Larwy
mają aparat gębowy typu gryzącego. Po pobraniu pokarmu, który stanowią wysuszone odchody pcheł
dorosłych i różne substancje organiczne, larwa linieje w następne stadium. Rozwój larw i ich przeżywalnośd
zależy od warunków otoczenia (temperatura, wilgotnośd). Larwy nie kooczą rozwoju w wilgotności
mniejszej niż 33%, a wilgotnośd niższa niż 50% wpływa hamująco na tempo ich rozwoju. Larwy pcheł są
odporne na głód; bez pokarmu mogą przeżyd kilka miesięcy, szczególnie w niskiej temperaturze.
Rozmieszczenie larw pcheł w zapchlonym pomieszczeniu nie jest równomierne. Liczniej występują w tych
miejscach, w których najczęściej przebywa kot lub pies. Są to jednocześnie te siedliska, w których wylęgły
się one z jaj. Nie przemieszczają się daleko od miejsc, w których nagromadziło się dużo wydalin osobników
dorosłych.
Larwy pcheł unikają światła, dlatego 80% swojego życia spędzają w dywanie, pod nim, albo pod posłaniem
zwierząt. Niepokojone okręcają się wokół splotów nitek dywanu lub posłania. Zwyczaj ten, a także długie
szczecinki, które pokrywają każdy segment ich ciała, utrzymują je w kryjówkach np. podczas odkurzaniu
dywanu.

Ostatnie stadium larwalne trwa 9-26 dni, po czym larwa przestaje odżywiad się, opróżnia swój przewód
pokarmowy i przekształca się w przedpoczwarkę, która przędzie wokół siebie lepki kokon, do którego łatwo
przyklejają się różne składniki kurzu i ten sposób go maskują. Poczwarka jest bardziej odporna na niską
wilgotnośd niż jaja i larwy. Po 7-10 dniach z poczwarki wychodzi osobnik dorosły, który pozostaje w kokonie
od 4 do nawet 140 dni. Młode pchły wyszukują aktywnie nowego gospodarza. Bez pokarmu mogą żyd tylko
7-10 dni.
Samice żyją na gospodarzu około 11 dni, natomiast samce tylko 7 dni. Dorosłe pchły żyją dłużej w niskich
temperaturach i wysokiej wilgotności. Czas rozwój całego pokolenia zależy od warunków zewnętrznych i
może trwad od 16 dni do nawet 18-20 miesięcy.
Stopieo zasiedlenia kotów i psów przez pchły zależy od ich stanu zdrowia i wieku. Starsze i chore zwierzęta
są opadane przez pasożyty częściej i na nich pchły występują liczniej niż na młodych i zdrowych osobnikach,
które mogą się skutecznie przed nimi bronid iskaniem.

Pchła ludzka (Pulex irritans).
Pchła ludzka, Pulex irritans, jest długości 2-4 mm, ciemnobrunatna, często prawie czarna. Jak u innych
pcheł, jej ciało jest bocznie spłaszczone, pokryte płytkami, z których wyrastają liczne szczecinki skierowane
do tyłu. Nie ma na głowie i na przedtułowiu chitynowych grzebyków, charakterystycznych dla innych pcheł;
po tym można ją odróżnid od pchły kociej i psiej. Po bokach głowy ma oczy i trójczłonowe buławkowate
czułki. Szczecinka oczna jest umieszczona poniżej oka.
Pchła ludzka jest gatunkiem kosmopolitycznym. Występuje szczególnie licznie w krajach rozwijających się,
gdzie stanowi poważny problem. Preferuje domy wilgotne, z drewnianymi podłogami, o niskiej higienie.
Obecnośd pchły ludzkiej w pomieszczeniach mieszkalnych można stwierdzid na podstawie
charakterystycznych małych plamek odchodów na pościeli.
Po pobraniu krwi samica składa jaja, jednorazowo po 3-5 jaj. W ciągu życia samice składają do 450 jaj. Z jaj
wylęgają się podłużne, robakowate larwy, które żywią się różnymi resztkami produktów roślinnych i
zwierzęcych tworzących kurz, a także odchodami dorosłych pcheł, bogatych w substancje odżywcze. Po
dwóch linieniach larwy (są trzy stadia larwalne) tworzą kokon, do którego powierzchni przyklejają się
drobne cząstki kurzu.
Rozwój pokolenia latem trwa 4-6 tygodni, a w okresach o niskich temperaturach wydłuża się do kilku
miesięcy.
Szkodliwośd pcheł.
Pasożytują tylko dorosłe osobniki. Najbardziej nam dokuczają w sierpniu i wrześniu. Oprócz człowieka pchła
ludzka atakuje różne świnie, ssaki drapieżne, gryzonie i ptaki domowe. Roznosid wtedy może riketsje duru
wysypkowego szczurzego (Rickettsia mooseri), pałeczki dżumy i tularemii. Pchła ludzka oraz inne pchły,
chociaż takie małe, mogą byd żywicielami pośrednimi tasiemców (Dipylidium caninum, Hymenolepsis nana,
H. diminuta).
W miejscach ukłud powstaje na skórze czerwony punkcik. Nie wszyscy ludzie są jednakowo wrażliwi na jej
ukłucia, dlatego uczuleniowy odczyn skóry u różnych osób występuje w różnym nasileniu. Dla osób
wrażliwych kontakt pchłami i ich larwami ma szczególnie silnie alergizujące oddziaływanie. Coraz więcej
alergoz obserwuje się u zwierząt domowych.