Szczur Śniady

SZCZUR ŚNIADY Rattus rattus L.

Częsty w budynkach zakladów przemysłu spożywczego (młyny, magazyny).
Szczur śniady występuje licznie w portach morskich i na zachodzie kraju,
wzdłuż biegu Odry. Zamieszkuje strychy, górne piętra budynków,
spichrze, hale targowe i piwnice oraz statki. W glebie buduje proste nory
o jednym lub kilku otworach wyjściowych.
Jest mniejszy i smuklejszy od szczura wędrownego, ma dłuższe od niego
uszy i ogon. Ubarwienie może byd zmienne. Grzbiet jest zawsze znacznie
ciemniejszy od spodu ciała. Uszy są duże, cienkie i prawie pozbawione
włosów. Długośd głowy i tułowia wynosi 13-24 cm, a ogona 13,5-25 cm.
U szczura śniadego ciąża trwa 21-23 dni, samice rodzą 3-6 razy w ciągu
życia od 5 do 10 (nawet do 13) młodych, które dojrzewają płciowo w
wieku około 3 miesięcy. Szczur śniady doskonale wspina się i skacze na
wysokośd prawie 1 m, ale gorzej pływa niż szczur wędrowny. Żywi się
głównie pokarmem roślinnym: ziarnem zbóż, warzywami, ziemniakami,
bezkręgowcami. Zjada też owoce, po które sięga wchodząc nawet na
drzewa.
Szczur śniady pochodzi z tropikalnych lasów południowo-wschodniej Azji. Rozprzestrzeniony został po
całym świecie przez człowieka za pomocą środków transportu. Do Europy przedostał się w XI-XII wieku i w
średniowieczu był już pospolitym gryzoniem w środowisku człowieka. W Polsce szczur śniady występuje
licznie w portach morskich i na zachodzie kraju, wzdłuż biegu Odry. Zamieszkuje strychy, górne piętra
budynków, spichrze, hale targowe, statki oraz piwnice, a nawet kanały w niektórych miastach. Ponieważ
pochodzi z terenów zadrzewionych, doskonale wspina się po krzewach i drzewach. Jego stopy są bardzo
chwytne. Skacze na wysokośd prawie 1 m, ale gorzej pływa niż szczur wędrowny. Szczur śniady jest mniejszy
i smuklejszy od szczura wędrownego; ma dłuższe od niego uszy, duże oczy i ogon (Rycina 1). Uszy są cienkie
i prawie pozbawione włosów. Pyszczek jest wyraźnie zaostrzony. Długośd głowy i tułowia wynosi 13-24 cm,
a ogona 13,5-25 cm (razem około 40 cm). Ciężar ciała wynosi od 150 do 250 g. Ubarwienie szczura śniadego
może byd zmienne. Grzbiet jest zawsze znacznie ciemniejszy od spodu ciała. Najczęściej jest czarny lub
prawie czarny z szarą brzuszną stroną. Po ubarwieniu wyróżnia się trzy podgatunki szczura śniadego, które
mogą się między sobą krzyżowad:
 Rattus rattus rattus Linnaeus
 Rattus rattus alexandrinus Geoffroy
 Rattus rattus frugivorus Rafinesque

Potencjał rozrodczy szczura śniadego jest mniejszy niż u szczura
wędrownego. Ciąża trwa 21-23 dni, samice rodzą 3-4 razy w ciągu życia od
5 do 8 młodych (nawet do 13 młodych), które żerują poza gniazdem już po
3-4 tygodniach. Młode dojrzewają w wieku około 3 miesięcy. Większośd
dorosłych szczurów żyje od 5 miesięcy do 1,5 roku.
Szczur śniady jest skryty, płochliwy i aktywny najczęściej nocą. Porusza się
w zacienionych miejscach, pod roślinnością, po płotach, po drutach i
gałęziach drzew. Za dnia trudno go dostrzec. Nie wykryty wcześnie może
szybko założyd liczne kolonie. Zasiedla chętnie budynki w starych parkach,
w których są liczne krzewy i zarośla, a także drzewa owocowe. Gniazda
buduje pośród gęstego pokrycia z krzewów, chwastów i zarośli. Czasem
zakłada kuliste gniazda z liści na drzewach, a tam, gdzie nie występuje szczur wędrowny chętnie zakłada
nory ziemne i w nich przebywa. Nory te znajdują się zawsze tam, gdzie jest gęsta roślinnośd. W glebie
buduje proste nory o jednym lub kilku otworach wyjściowych. W magazynach, hurtowniach, w zakładach
przemysłowych chętnie zakłada gniazda na górnym poziomie przechowywanych pudeł z produktami, w
elektrycznych skrzyniach rozdzielczych, na szczycie silosów.
Do budynków przedostaje się po gałęziach drzew lub przewodach elektrycznych. Przeciska się przez otwory
i szczeliny w dachu, przez nieszczelne otwory wentylacyjne. Drogi do otworów i wejścia do budynków
znaczy odchodami i moczem, który zawiera feromony znacznikowe. Miejsca często wykorzystywane i
znaczone są dobrze widoczne. W budynku preferuje wyższe kondygnacje; w wielopiętrowych blokach może
występowad od parteru po poddasze.
Jest wszystkożerny i pokarmowo jest mniej zależny od człowieka niż szczur wędrowny. Żywi się głównie
pokarmem roślinnym: ziarnem zbóż, warzywami, ziemniakami, nasionami, orzechami, owocami i jagodami.
Po owoce sięga wchodząc na drzewa. Chętnie zjada ślimaki i owady (w tym karaczany; pozbawiona odnóży
przybyszka amerykaoska jest doskonałą przynętą w szczurołapce). Szczury śniade żyjące blisko zbiorników
wodnych mogą żywid się rybami i małżami. Zaglądają też do misek dla psów, karmników dla ptaków, do
zbiorników na odpady kuchenne z restauracji. Zjadają niestrawione resztki pokarmowe w odchodach
zwierząt domowych. Czasem już urozmaiconą dietę uzupełniają jeszcze klejem, mydłem, kitem.
Żerują tuż po zmroku i znowu tuż przed wschodem słooca, ale zdarza się często, że kilkakrotnie udają się na
żerowanie w ciągu nocy i nawet za dnia. W odróżnieniu od szczura wędrownego, szczur śniady pobiera
małe ilości pożywienia, ale w różnych miejscach (podobnie jak mysz domowa). Żerują grupowo, rodzinami
składającymi się do 10 osobników. Jeśli pokarm jest łatwo dostępny, wtedy nawet na małym obiekcie może
ich byd kilka setek.
Dorosłe osobniki szczura śniadego zjadają średnio od 7 do 15 g pożywienia (około 10% wagi ciała) w ciągu
24 godzin. Lubią posilad się w miejscach osłoniętych roślinnością. Jeśli pożywienie znajduje się na otwartej
przestrzeni, wówczas zanoszą do kryjówki lub gniazda, a więc do przestrzeni sufitowej i dachowej, gdzie
pokarm przechowują. Z czasem zapasy te atakują szkodniki magazynowe.

Szczur śniady potrzebuje wodę codziennie i dziennie wypija 30-60 ml. W bujnej roślinności znajduje wiele
źródeł wody, a potrzeby uzupełnia sokiem z owoców, roślinności i zwierząt (karaczany, świerszcze, ślimaki).
Podobnie jak u szczura wędrownego, w populacji szczura śniadego występują osobniki neofobiczne, które
przez kilka dni lub nawet tygodni unikają świeżo rozmieszczonych przynęt, karmników deratyzacyjnych i
szczurołapek. Zwykle szczur śniady jest aktywny w promieniu od 7.5 m (magazyn z łatwo dostępnym
pokarmem) do 30 m od gniazda. Jednak może poszukiwad pokarmu w odległości do 100 m od gniazda
(czasem większej – 300 m), co zależy od rodzaju obiektu. W budynkach, w których występują dwa gatunki
szczurów, dochodzi do podziału „stref wpływów”. Szczur śniady zajmuje górne kondygnacje, a szczur
wędrowny – dolne. W sytuacji, gdy brakuje kryjówek i gdy pokarm jest trudno dostępny, bardziej
agresywny szczur wędrowny wypiera słabszego szczura śniadego (typowy przykład konkurencji
międzygatunkowej).