Mrówki

MRÓWKI są błonkówkami o smukłym ciele. Mają dużą głowę, tułów wydłużony i
wąski, odwłok duży, kulisty lub jajowato wydłużony, osadzony na cienkim
trzonku. Czułki są kolankowato załamane, składające się z trzonka i
biczyka. Mają narząd gębowy gryzący z bardzo silnymi żuwaczkami,
szczęki dolne przystosowane do zlizywania cieczy. Nogi są typu bieżnego,
cienkie i długie. Samice (królowe) mają skrzydła do momentu
zapłodnienia. Robotnice (czyli samice o niedorozwiniętych narządach
płciowych) są zawsze bezskrzydłe. Samce przez całe ich krótkie życie mają
skrzydła. U samic niektórych gatunków jest dobrze wykształcone żądło, u
innych ulega ono redukcji i służy tylko do wstrzykiwania drażniącej cieczy
w ranę zadaną szczękami.
Mrówki tworzą duże społeczeostwa, w których życie jednostki jest
całkowicie podporządkowane interesom całej kolonii i każdy osobnik
wykonuje ściśle określone funkcje. Żyją w koloniach składających się z
dużej liczby osobników podzielonych na wyraźne kasty. Założycielką
kolonii jest zapłodniona samica – królowa, która w okresie rójki ma
skrzydła. Skrzydła mają również godujące samce, których liczba w kolonii
znacznie przewyższa ilośd samic. Zadaniem samców jest tylko
zapładnianie samic podczas rójki. Po zakooczeniu godów samice i samce
tracą skrzydła. Jedynym obowiązkiem samicy jest składanie jaj.
Najliczniejszą grupę w społeczeostwie mrówek stanowią robotnice, czyli
niepłodne samice, przychodzące na świat bez skrzydeł. Wykonują one
wszelkie prace, takie jak zbieranie i dostarczanie do mrowiska
pożywienia, budowa i uprzątanie mrowiska, obrona przed intruzami, a
przede wszystkim opieka nad potomstwem. Robotnice żyją 4-7 lat i ich
obowiązki zmieniają się wraz z jej wiekiem. Młode robotnice pozostają w
gnieździe przez kilka tygodni i karmią larwy i królową, a także sprzątają
gniazdo. Starsze zbierają pokarm poza gniazdem.

Po krótkim locie godowym, zadaniem królowej jest wybranie miejsca na gniazdo, osadzenie się i składanie
jaj. Królowe wielu gatunków mrówek kopulują tylko jeden raz w życiu, a jaja składają przez całe swoje życie.
U jednych mrówek królowe żyją do roku, a są takie mrówki, których królowe żyją 10-15 lat. Cały czas
królowe są karmione i czyszczone w gnieździe przez robotnice. Liczba królowych w gnieździe zależy od
gatunku mrówek. Może byd w kolonii tylko jedna królowa, która w każdej chwili może byd zastąpiona przez
specjalnie karmione robotnice. Nowe królowe rozpoczynają składanie jaj zaraz po zamianie. U niektórych
gatunków mrówek może byd ich nawet tysiące. Najczęściej jednak w jednym gnieździe mrówek jest 10-30
królowych, które wszystkie składają jaja. Samce mrówek żyją krótko i po kopulacji z królową giną. Samce i
królowe mrówek bardzo słabo latają, dlatego łączą się w pary już w gnieździe lub w jego pobliżu.
Jaja składane przez królowe są drobne. Zaraz po złożeniu są zabierane przez robotnice i umieszczane w
odpowiedniej części gniazda. Jajami, wylęgłymi larwami, poczwarkami opiekują się robotnice. Gdy gniazdo
jest zagrożone, robotnice przenoszą larwy i poczwarki w bezpieczne miejsce.
Mrówki doskonale się czują w zurbanizowanych środowiskach, gdyż odżywiają się zróżnicowanym
pokarmem. Pobierają pokarmy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, wykazując preferencję w stosunku
do żywności bogatej w cukry i białko. Niektóre gatunki są drapieżne i nawet 30% ich diety stanowią
stawonogi (inne owady, pająki).
Mrówki ściśle związały się z mszycami. Jest to typowe współżycie, gdyż obie strony odnoszą obopólne
korzyści ze związku. Mrówki odwiedzają rośliny, z których zlizują rosę miodową, wydalaną przez mszyce.
Rosa miodowa zawiera bardzo dużo cukru i 2% związków azotowych, wśród których jest aż 70-90%
aminokwasów roślinnych. W zamian opiekują się mszycami i innymi owadami wydalającymi słodkie
odchody. Mrówki oczyszczają kolonie mszyc z martwych osobników, dzięki czemu nie rozwijają się wśród
nich różne choroby, poza tym chronią mszyce przed wieloma drapieżnymi i pasożytniczymi owadami.
Niektóre owady wydalające rosę miodową są bardzo uzależnione od mszyc. Niekiedy mrówki hodują nawet
mszyce w swych mrowiskach jako “dojne krowy”.
Robotnice mrówek nie połykają pokarmu stałego, lecz rozdrabniają go za pomocą mocnych żuwaczek,
przerabiają ze śliną i częściowo nadtrawiają. Płynną masę połykają i przechowują w przedniej części jelita.
Pobrany tak pokarm przenoszą do gniazda, tam zwracają i karmią nim królową i larwy. Larwom jest
podawany pokarm bogaty w białka i tłuszcze, a ubogi w cukry. Larwy są karmione takim pokarmem,
nadtrawiają go i zwracają spowrotem (jako odchody) robotnicom, aby je nakarmid.
Dzielenie się zebraną żywnością z innymi członkami społeczności jest bardzo ważne dla właściwego
funkcjonowania kolonii, a zwyczaj ten jest wykorzystywany do zwalczania mrówek metodą wykładania
zatrutej przynęty.

Mrówki porozumiewają się z sobą za pomocą zmysłów dotyku, poprzez wydawanie dźwięków (strydulacja) i
poprzez wydzielanie zapachowych substancji chemicznych. Rekrutowanie robotnic w celu zniesienia
pokarmu odbywa się za pomocą lotnych substancji zwanych feromonami znacznikowymi, które odkładane
na ścieżkach wiodących do źródła pokarmu. Mrówki opuszczające gniazdo podążają oznaczoną ścieżką i z
łatwością znajdują jedzenie. Gdy robotnica znajdzie nowy pokarm, w drodze powrotnej do gniazda co
chwilę odkłada na ścieżkę swoją substancję zapachową za pomocą kooca odwłoka. Inne robotnice szybko
wyczuwają świeżo odłożony feromon i podążają jego śladem, a dokładniej poruszają się w “tunelu
zapachowym”, który tworzy szybko parujące substancje tworzące feromon. Po wyczerpaniu się źródła
pokarmowego i ulotnieniu się feromonu ze ścieżki, mrówki powracające “z niczym” do gniazda nie
odkładają nowych jego porcji na trakt. W wyniku robotnice z gniazda nie wchodzą więcej na tą starą ścieżkę
i wyszukują nowej, świeżo oznaczonej.

Nowe kolonie mrówek zakładają najczęściej młode królowe po zapłodnieniu, ale u niektórych gatunków
nowe kolonie powstają w wyniku podziału (“pączkowania”) starego gniazda. Zjawisko to ma prosty
przebieg: młoda królowa lub kilka królowych z grupą robotnic niosących larwy i poczwarki opuszcza gniazdo
macierzyste i zakłada w pobliżu nowe. Często społeczeostwo nowego gniazda (zwane “satelickim”) może
byd bez królowej, którą (lub które) z czasem robotnice wyhodują sobie z larw wyniesionych z kolonii
macierzystej.

Mrówka faraona (Monomorium pharaonis L.) zwana też natrętką domową została opisana przez Linneusza
w 1758 r. z osobników zebranych w Egipcie. Prawdopodobnie pochodzi z Afryki Północnej, skąd została
rozprzestrzeniona z produktami żywnościowymi i roślinami dekoracyjnymi po całym świecie i obecnie jest
kosmopolityczną. Do Europy została zawleczona z Indii około 100 lat temu wraz z transportami pasz i
dobrze zaaklimatyzowała się w europejskich krajach klimatu umiarkowanego i występuje teraz w wielu
miastach Polski, gdzie zasiedla budynki mieszkalne, restauracje, sklepy spożywcze, hotele, szpitale,
szklarnie. Chętnie zajmuje budynki wielopiętrowe. Nadal jednak w krajach europejskich mrówka faraona
jest uzależniona od ogrzewania pomieszczeo ludzkich, aby jej kolonia mogła funkcjonowad cały rok. Dobrze
rozwijają się w wyższych temperaturach, a temperatura poniżej 14oC hamuje jej rozwój .
Robotnice mrówek faraona są bardzo wysmukłe, o długości ciała do 2-2,4 mm. Siedemnaście tysięcy tych
mówek waży zaledwie jeden gram. Ubarwienie ich jest zmienne, od jasnożółtego do czerwonobrązowego.
Zakooczenie odwłoka jest ciemnobrązowe. Samice są długości do 4 mm, brązowożółte z ciemniejszą głową,
a samce są brązowoczarne z jasnożółtymi czułkami i odnóżami. Czułki mrówki faraona są zbudowane z 12
członów, z których 3 ostatnie formują wyraźną buławkę.
Mrówka faraona zasiedla w mieszkaniach przede wszystkim kuchnie, łazienki, a z pomieszczeo ogólnego
użytku – pralnie, zsypy, węzły z cieplą wodą. Zakłada gniazdo w miejscach ciepłych, wilgotnych i
niedostępnych. Wybiera szczeliny w ścianach lub pod podłogą budynków, pod kafelkami, pod tynkami, w
pobliżu pieców, rur z ciepłą wodą, w pobliżu zlewozmywaków i wanien, za szafkami, pod boazerią, w
złączach mebli, pod doniczkami z kwiatami. W pomieszczeniach ogrzewanych poruszające się owady można
spotkad przez cały rok. Poza gniazdem najczęściej widoczne są robotnice, które wędrują tymi samymi
szlakami po pokarm i z nim spowrotem do gniazd.
Samica mrówki faraona przebywa w gnieździe i składa do 35 jaj w ciągu dnia, a w ciągu całego życia nawet
do 4500 jaj. W temperaturze 27oC rozwój jaja trwa około 7 dni. Z jaj najczęściej wylęgają się czerwiowate i
białe larwy robotnic, z których po 17 dniach powstają poczwarki. Cały rozwój robotnic trwa 37 dni, a form
płciowych o kilka dni dłużej. Samice mogą żyd do 39 tygodni, samce 9-10 tygodni, a robotnice od 3 do 8
tygodni.
W kolonii zawsze jest więcej samic (królowych) niż samców (trutni). Na 100 samców przypada od 110 do
525 samic. Formy płciowe są najczęściej bezskrzydłe, ale w określonych warunkach powstają uskrzydlone
samce i samice. Samice i samce nie potrafią fruwad, chociaż posiadają skrzydła. Nie odbywają lotów
godowych, tak jak inne mrówki. Do kopulacji dochodzi więc w gnieździe.

Po kopulacji młode królowe przechodzą do nowych miejsc, gdzie zakładają gniazdo. Nową kolonię tworzy
kilka zapłodnionych samic lub nowa kolonia powstaje w wyniku podziału starego gniazda; robotnice
przenoszą wtedy jaja i larwy na nowe miejsce. Przeniesienie gniazda można łatwo spowodowad
umieszczając w pobliżu gniazda starego np. puszkę z wilgotną watą. Mrówki z nowego gniazda kontaktują
się z mrówkami w starym gnieździe, nie okazując żadnych przejawów agresji, a nawet dzielą się pokarmem i
potomstwem. Mrówki obcych kolonii również nie są w stosunku do siebie agresywne. Robotnice mogą się
mieszad i wspólnie wyszukiwad pokarmu.
Kolonie mrówki faraona mogą byd olbrzymie, zawierające nawet 800 królowych, które obsługuje 350000
robotnic. Stwierdzono kolonie złożone nawet z miliona osobników w miejscach zacisznych i niedostępnych,
np. w ścianach, w piwnicach, w fundamentach budynków. O liczebności kolonii mrówek faraona decyduje
dostępnośd pokarmu i wody, przegęszczenie czy zastosowanie insektycydów. Czynniki te mogą
spowodowad zanik kolonii lub migrację mrówek do oddalonych miejsc.

Żywią się, podobnie jak karaluchy, produktami pochodzenia roślinnego i zwierzęcego: pieczywem, cukrem,
dżemem, mięsem, serem, tłuszczami, miodem, wędlinami, suszonymi owocami i warzywami, orzechami,
migdałami i innymi pokarmami. Pobierają pokarm przez całą dobę.
Mrówka faraona używa feromonu znacznikowego, który odkłada na ścieżkach do pokarmu. Ścieżką
podążają następnie inne mrówki z kolonii. Żądło mrówek faraona jest słabo rozwinięte i służy tylko do
odkładania feromonu znacznikowego, a nie do żądlenia. Produkują w gruczołach odwłokowych toksyczną
substancję odstraszającą.

Szkodliwośd
W miejscach zasiedlania populacje mrówki faraona osiągają wręcz olbrzymią liczebnośd i stają się
prawdziwą plagą. Drobne robotnice mrówki faraona wchodzą do wszelkich produktów żywnościowych i je
niszczą. W pomieszczeniach z licznymi koloniami obserwuje się ciągłą ich obecnośd wokół żywności.
Wędrują po meblach, ścianach i zanieczyszczają pomieszczenia, niepokoją mieszkaoców. Przenoszą choroby
bakteryjne i wirusowe. Szczególnie niebezpieczna jest w szpitalach, gdzie nie tylko zjada i zanieczyszcza
produkty spożywcze, ale niepokoi pacjentów i roznosi różne choroby wywoływane przez następujące
bakterie: Pseudomonas, Salmonella, Staphylococcus, Klebsiella i Clostridium spp., gdyż przedostaje się do
ubikacji, sal operacyjnych, magazynów bielizny i pobliskich śmietników. Obserwowano przypadki żerowania
mrówek na ślinie chorych i ich wydzielinach skórnych. Może rozprzestrzeniad wtedy lekooporne szczepy
bakterii chorobotwórczych.
Drobne robotnice wciskają się pod opatrunki gipsowe, wchodzą do aparatów do transfuzji krwi, do dializy
nerek i innych aparatów medycznych, a także do nie zabezpieczonych kultur bakteryjnych.
Mrówki faraona boleśnie gryzą i mogą wywoływad u osób wrażliwych objawy alergiczne.
Murawka darniowa (Tetramorium caespitum) jest bardzo pospolitą mrówką w różnych krajach świata.
Podobna jest do mrowki faraona, lecz jest nieznacznie od niej większa. Jej robotnice mają 2,5-3,5 mm
długości, barwę zmienną, od jasnobrązowej do czarnej, z jasnymi odnóżami i czułkami. Cechą
charakterystyczna tych mrówek jest to, że na głowie i tułowiu mają wyraźne podłużne rzędy wyrostków. Ma
dwa kolce z tyłu segmentu tułowiowego.
Murawka darniowa zasiedla ścieżki i drogi dojazdowe w terenach zurbanizowanych. Zajmuje miejsca w
ścianach domów i pod podłogami. Gniazda zakłada pod krawężnikiem i kamieniami, znajdującymi się w
pobliżu ścieżek spacerowych. Podryza korzenie wielu roślin lub wygryza chodniki w podziemnych częściach
niektórych roślin. Buduje też kopczyki nadziemne. Niekiedy gęsto zasiedla opanowany teren, osiągając przy
tym liczebnośd nawet wielu tysięcy osobników w poszczególnych koloniach.
Robotnice murawki darniowej są najliczniejsze wiosną i latem, a formy uskrzydlone latem. Kolonie na zimę
przemieszczają się do budynków, a gniazda są tworzone w najcieplejszych miejscach. W domach zakładają
stałe gniazda w konstrukcji drewnianej przy górnej warstwie obmurowania. Otwory wyjściowe z gniazda
zbudowane są z drobnego żwiru, cząstek martwych owadów i włókien drewna. Gniazda mogą byd mylone z
konstrukcjami gmachówek, a obecnośd cząstek drewna w otworze wyjściowym może błędnie wskazywad,
że mrówki znacznie uszkodziły elementy drewniane domu.
Robotnice poruszają się powoli, ale są dobrymi zbieraczkami. Szybko odnajdują słodkie i tłuste pokarmy w
mieszkaniach, a na zewnątrz ich zbierają różnorodny pokarm roślinny, którym się żywią.

Do gmachówek (Camponotus spp.) należy ponad tysiąc gatunków, które zasiedlają najróżnorodniejsze
środowiska. Rozprzestrzenione zostały po świecie razem z drewnem, które często kolonizują. Występują w
lesie, na polach uprawnych, a także na terenach zurbanizowanych. Ciało robotnic ma długośd od 6 do 10
mm, a królowe osiągają 15 mm i więcej. Gmachówki są różnorodnie ubarwione, ale większośd jest
dwukolorowa: czerwonobrązowe i czarne. Niektóre są całe czarne lub czerwonobrązowe.
Wiosną uskrzydlone samice i samce, które spędziły zimę w gnieździe, opuszczają macierzystą kolonię i roją
się (ryc. 1). Po kopulacji samce giną, a królowe odrzucają swoje skrzydła i wyszukują miejsc na gniazdo, pod
kamieniem lub innym przedmiotem w terenie. Samica składa jaja, z których wylęgają się larwy. Składanie jaj
jest rozciągnięte w czasie tak, że w małym gnieździe można znaleźd jednocześnie i młode larwy i poczwarki.
Królowa opiekuje się potomstwem i razem ze swoimi larwami spędza pierwszą zimę.
Dopiero wiosną powstaje z larw około 25 drobnych robotnic, które zakładają kolonię i stopniowo przejmują
obowiązki od samicy. Tempo rozwoju kolonii jest powolne i zależy od dostępności pokarmu. Kolonia osiąga
największą liczebnośd populacji w trzecim roku rozwoju. Składa się wtedy z gniazda głównego, w którym
jest królowa, liczne robotnice i formy młodociane, a także z gniazd satelickich, w których są robotnice i

formy młodociane (larwy, poczwarki). Gniazdo główne ulokowane bywa w dziupli lub szczelinach zdrowego
drzewa, pnia lub kłody. Gniazda satelickie, których liczba jest zmienna (do 13), są rozmieszczone w pobliżu
kolonii matecznej i w podobnych miejscach: w drewnianej konstrukcji werandy, drewutni, domku,
schroniska, szałasu, budynku gospodarczego.
Mrówki z gniazd satelickich utrzymują przyjacielskie kontakty z gniazdem matecznym, wymieniają robotnice
i potomstwo. Poruszają się ścieżkami, ktore łączą gniazda. Ścieżki są założone na powierzchni gleby i w
glebie. Mrówki znaczą ścieżki prowadzące do gniazd i źródeł pożywienia specjalną substancją chemiczną
zwaną feromonem znacznikowym.
Gmachówki są aktywne w godzinach nocnych. Zbierają wtedy rosę miodową z mszyc, spijają soki roślinne i
polują na drobne owady, którymi się żywią. Nocą feromon znacznikowy pełni ważną rolę w orientacji
mrówek, natomiast w czasie dnia mrówki kierują się wzrokiem.
Gmachówki zakładają gniazda w kanałach wydrążonych w drzewie, często w drewnie spróchniałym.
Królowa z kolonią mateczną zajmuje miejsca bardzo wilgotne, natomiast kolonie satelickie są
rozmieszczone w sąsiedztwie, ale w bardziej suchych miejscach, włączając kanały wydrążone w zdrowym
drewnie. W środowisku miejskim gmachówki zakładają kolonie macierzyste w starszych drzewach
ozdobnych, natomiast gniazda satelickie zakładają w budynkach drewnianych.
Aparat gębowy mrówek typu gryzącego jest wyposażony w silne szczęki zaopatrzone w ostre ząbki. Tymi
szczękami robotnice wycinają w drewnie pasemka, które następnie usuwają na zewnątrz, albo przechowują
w gnieździe. Mrówki stale powiększają kanały w drewnie, najczęściej w miękkiej jego części. Mrówki ciężko
pracują i z czasem żuwaczki u starszych robotnic ulegają stępieniu lub zęby na żuwaczkach łamią się.
Rozmiar kolonii gmachówek zależy od gatunku. Gmachówka cieśla zakłada nawet kolonie liczące ponad
50000 robotnic. Tak duże gniazda powstają po ponad 10 latach niezakłóconego rozwoju królewstwa.
Zwykle są one mniejsze i u większości gatunków gmachówek zawierają od 3000 do 8000 robotnic.
Szkodliwośd gmachówek może byd czasem znaczna. Gmachówka pniowa (Camponotus vagus) zasiedla
drewno iglaste świerka, sosny i jodły. Rzadko natmiast atakuje drewno drzew liściastych. Jej robotnice
wygryzają obwodowo miękkie słoje przyrostów rocznych, budując płaskie komory, oddzielone wzajemnie
od siebie mniej atrakcyjnym w zgryzaniu twardym drewnem późnym. Rozrastając się z roku na rok kolonia
może opanowad belkę na długośd 2-5 m, a nawet do 10 metrów.
Żerowanie gmachówek w drewnie nie mało widoczny. O ich obecności możemy się przekonad po
usuwanych przez nie na zewnątrz wiórkach, jak i po krzątających się na zewnątrz gniazda robotnicach.
Stoczone przez gmachówkę elementy drewniane należy wymienid na nowe. Świeżo opanowane konstrukcje
drewniane należy opryskad insektycydami o działaniu kontaktowym lub wstrzyknąd do wygryzionych
otworów preparat o działaniu oddechowym.

HURTNICA CZARNA Robotnice hurtnicy czarnej (Lasius niger) są duże, do 5 mm długości, brunatnoczarne.
Królowe osiągają długośd do 15 mm i są jaśniejsze. Przewężenie między tułowiem i odwłokiem składa się z
jednego segmentu.
Zimuje zapłodniona samica (królowa) w kolebce glebowej. Wiosną składa jaja, z których po 3-4 tygodniach
lęgną się białe, beznogie larwy. Larwy te są karmione wydzieliną gruczołów ślinowych królowej. Larwy rosną
i przepoczwarczają się w kokonach zwanych “mrówczymi jajami”. Z poczwarek wychodzą robotnice I
pokolenia, których głównym obowiązkiem jest zbieranie pożywienia i opieka nad larwami i poczwarkami
następnego pokolenia robotnic, a później form płciowych. Rozwój pokolenia trwa około 2 miesięcy.
Hurtnica czarna jest bardzo pospolita w miastach. Gniazda zakłada na zewnątrz budynków, w trawie, w
ścianach i pod brukowanymi drogami. W warunkach sprzyjających gniazdo może funkcjonowad przez wiele
lat.
Gatunkiem charakterystycznym dla środowisk w pobliżu siedzib człowieka jest również hurtnica trwożliwa
(Lasius brunneus). Jej głowa i tułów są jasnobrunatne lub brunatne, odwłok ciemniejszy. Robotnice mają
długośd ciała 2,7-4 mm, samice 6,5-8 mm, a samce 4-5 mm.

Hurtnica trwożliwa zakłada gniazda w dziuplach, pod ostającą korą i między korzeniami drzew liściastych,
często w deskach starych płotów.
Jad mrówek.
Narządy jadowe mrówek są różnie zbudowane. U jednych gatunków w ich skład wchodzi dobrze
wykształcone żądło, a u innych (np. Formicidae) brak go, więc te mrówki tylko strzykają jadem. U żądlących
mrówek narząd raniący składa się z płytek chitynowych i żądła.
Gruczoły jadowe mrówek umieszczone są obok narządu płciowego w ostatnich segmentach odwłoka. Jad
mrówek jest bezbarwną, przezroczystą lub lekko opalizującą cieczą o charakterystycznym zapachu. Składa
się z wody (63-65%), kwasu mrówkowego – CH2O2 (1,25%), olejków eterycznych (1%), NH2 (2-5%), różnych
aminokwasów (do 17%). W skład jadu tropikalnych mrówek może wchodzid też acetylocholina,
hialuronidaza, stymulator mięśni gładkich, a w szczególności histamina, która decyduje o wysokiej
toksyczności jadu południowoamerykaoskich mrówek z rodzaju Ponera i Myrmica.
Niesłychanie bolesne użądlenia powodują , np. w Peru, mrówki z rodzaju Ponera. Użądleniu towarzyszą
objawy zapalenia, gorączki, wymioty i majaczenie. Wielokrotne użadlenia tych mrówek prowadzą niekiedy
do śmierci.
Formicidae i inne mrówki pozbawione żądłą produkują jad, który nie stanowi poważnego
niebezpieczeostwa dla człowieka, ponieważ głównym jego składnikiem jest kwas mrówkowy. Mrówki
najpierw kąsają (ból jest dośd duży), a potem podginają odwłok i wstrzykują jad na rankę, wskutek czego jad
wylewa się na skórę człowieka i w niewielkich ilościach dostaje się do krwi i do tkanki podskórnej. Człowiek
odczuwa ból, a skóra czerwienieje wskutek rozszerzania się naczyo krwionośnych. Ból i stan zapalny
zanikają po kilku godzinach po ataku mrówek.

Szkodliwośd murawek, gmachówek i hurtnicy.
Większośd gmachówek gnieździ się w drewnie, chociaż nim nie odżywia się, to jednak powoduje znaczne
uszkodzenia w konstrukcji drewnianej drzwi, okien, słupów nośnych i innych elementów drewnianych
budynków. Ich obecnośd w pomieszczeniach jest przez ludzi nie pożądana. Gmachówki są drapieżnymi
mrówkami, ale chętnie odżywiają się rosą miodową (spadzią) mszyc. Są też czasem uważane za szkodliwe w
rolnictwie, gdyż, aby zapewnid sobie dostęp do słodkiej spadzi, opiekują się mszycami i innymi
pluskwiakami równoskrzydłymi (Homoptera), szkodnikami różnych upraw. Niektóre, jak np. gmachówka
cieśla (C. herculeanus), zakładają gniazda w zdrowych drzewach, uszkadzają je i w ten sposób powodują
znaczne szkody. Gmachówki są też szkodliwe w pszczelarstwie.
Robotnice hurtnicy czarnej odkrywają korzenie roślin w ogrodach i przesuszają glebę, gdy w niej
rozbudowują swoje gniazda i wytyczają ścieżki. Inne mrówki wygryzają dziury w pąkach kwiatowych lub
niszczą całkowicie kwiaty takich roślin, które wydzielają obficie słodki nektar, a dostęp do niego dla tych
owadów jest niemożliwy lub utrudniony. Również masowo obgryzają młode soczyste pędy wierzchołkowe
roślin w czasie długotrwałej suszy. Szkody wyrządzane w ogrodach i warzywnikach przez mrówki często są
bardzo dotkliwe.
Hurtnica zbiera pokarm w dużym promieniu od mrowiska. W poszukiwaniu pokarmu przychodzi do
pomieszczeo mieszkalnych, biurowych i do wewnątrz obiektów przemysłowych. Robotnice dostają się do
żywności, którą uszkadzają i zanieczyszczają. Niepokoją ludzi swoją obecnością.
Z drugiej strony, mrówki są dla nas pożyteczne, gdyż jako drapieżce zabijają i zjadają liczne szkodliwe
owady.